Geschiedenis Vrijmetselarij

Ik zal een poging doen u uit te leggen wat vrijmetselarij is.  En dat is lastig, want daar wordt verschillend over gedacht, zelfs binnen de vrijmetselarij zelf.

Wat is het niet? Het is geen godsdienst, geen duistere complotsmedende club, geen Dan Brown achtige organisatie die geheime religieuze documenten bewaart. Het internet staat vol speculaties over haar geheimzinnige invloed op politiek en maatschappelijk gebied zou zijn. Niets van dat alles!

Maar wat is het dan wel? Ik vertel u eerst iets over de geschiedenis van de vrijmetselarij in het algemeen en tenslotte over de ontstaansgeschiedenis in Nederland.

Geschiedenis.

Over die geschiedenis is veel geschreven, maar weinig is wetenschappelijk gefundeerd. De oorsprong ligt misschien in de grijze oudheid, maar van een doorlopende ontwikkelingsgang is geen sprake. Omvangrijke werken zijn geschreven om haar oude oorsprong aan te tonen, maar zoals gezegd: onomstotelijke bewijzen daarvoor zijn tot nu toe niet geleverd.

Sommigen beweren, dat de Vrijmetselarij rechtstreeks afstamt van de oude mysteriën, of dat ze is terug te voeren op de Tempelridders. Anderen denken dat haar ontstaan bij de Rozekruisers ligt en weer anderen menen dat zij is voortgekomen uit de middeleeuwse bouwgilden en broederschappen.

De meningen lopen dus nogal uiteen en juist door deze verscheidenheid is er weinig met zekerheid te zeggen over de oorsprong der Vrijmetselarij. Wél worden in oude geschriften (o.a. sommige heilige boeken) symbolen en opvattingen gevonden die overeenkomen met die van de Vrijmetselarij.  En daaruit valt af te leiden dat er in oeroude tijden een bepaalde geestesgesteldheid is geweest die overeenkomt met die van de Vrijmetselarij van vandaag de dag.

Zo zijn er overeenkomsten met de middeleeuwse bouwgilden. Onze benaming “vrijmetselaar” verwijst daar al naar. Het Engelse woord freemason verwijst naar de man die kalksteen bewerkte. Die kalksteen (freestone) werd vooral gebruikt voor het fijne beeldhouwwerk.

Daaruit zou de naam “freemason” zijn ontstaan, maar ook dat staat weer niet vast.

Het element ‘free’ zou ook betrekking kunnen hebben op de ambachtsman die zijn contractuele tijd als leerling had voltooid en daarna 'vrij' was om als gezel bij een andere meester te gaan werken; hij was dan 'free mason', vrije steenhouwer. Op die verklaring is de oude Nederlandse benaming ‘vrije metselaar’ gebaseerd.

In oude Engelse en Schotse handschriften, onder andere het Regius en het Cooke Manuscript uit de veertiende eeuw, wordt melding gemaakt van gebruiken en regels voor bouwlieden. In de bouwloodsen – lodges, loges - bij grote bouwwerken, vaak kathedralen, werden onder toezicht van de 'Master Mason' de leerlingen door de gezellen opgeleid. Ze woonden en werkten er soms jarenlang samen.

Er werd daar niet alleen over de techniek van het ambacht gesproken, maar ook over de geestelijke achtergrond. De loge was niet alleen een praktische leerschool, maar ook een leefgemeenschap met een sterk ontwikkelt stelsel van normen en waarden. Waar men van de ene bouwplaats naar de andere trok, waren tekens, handgrepen en paswoorden onmisbaar voor herkenning en erkenning. De beslotenheid van de bouwcorporaties blijkt uit gedragsregels die dienden om het ambacht tegen beunhazerij te beschermen.

Maar nogmaals, er is geen enkel bewijs dat de vrijmetselarij uit die Lodges is ontstaan.

Voor ons is het interessanter te kijken naar de tijdgeest waaruit de vrijmetselarij is ontstaan.

Wat we wel zeker weten is dat de vrijmetselarij zoals wij die nu kennen, als organisatie in 1717 in het UK is ontstaan toen vier loges zich verenigden in een Grand Lodge of London. Hieruit valt af te leiden dat deze vier loges al eerder bestonden. Vanuit Londen verspreidde de vrijmetselarij zich in de achttiende eeuw over een groot deel van de wereld.

Dit gebeurde dus in de tijd van de Verlichting. De tijd waarin opvattingen over politiek, filosofie, wetenschap en religie binnen de westerse wereld grondig werden herzien. Het was de tijd waarin men zich begon te onttrekken aan het dogmatische autoriteitsgeloof en zocht naar nieuwe vormen van samenleving, naar rechtvaardigheid, democratie en mensenrechten. Het was de tijd van de Franse Revolutie, van vrijheid, gelijkheid en broederschap. Het was de tijd die leidde tot de constitutie van de Verenigde Staten met haar bekende vrijheidsideaal.

Dat vrijheidsideaal zit de huidige vrijmetselarij in de genen. We willen onze broederschap uitbreiden met alle mannen van welke religieuze of politieke opvatting dan ook. De vrijmetselarij heeft bijvoorbeeld als uitgangspunten tolerantie, verdraagzaamheid, respect voor de mening van een ander, het besef dat ieder mens het recht heeft zelfstandig te zoeken naar waarheid, en past die toe voor haar denken en handelen in de maatschappij. Uitgangspunten die karakteristiek zijn voor het Verlichtingsdenken.

Het is dan ook niet zo verwonderlijk dat de vrijmetselarij vanaf haar oorsprong vanwege deze uitgangspunten als een bedreiging werd gezien door autoritaire regimes en godsdiensten, zoals die in de communistische landen, nazi Duitsland, de katholieke kerk etc. Overigens lijkt de verhouding tussen de Rooms Katholieke kerk en de vrijmetselarij zich sinds eind twintigste eeuw wat te verbeteren in een aantal landen. Hoe dan ook, in een aantal landen waar de dictatuur is afgeschaft, althans de onderdrukking, zijn de maçonnieke activiteiten weer hervat. Ik denk dan aan Spanje, Portugal en de landen van Midden- en Oost Europa.

Samenvattend, de Vrijmetselarij maakt gebruik van vele symbolen die hun oorsprong vinden in de oudheid, maar daarmee hoeft haar oorsprong daar nog niet te liggen. De vrijmetselarij gebruikt de bouwsymboliek gebaseerd op de oude lodges, maar ook dat verklaart haar oorsprong niet. In mijn visie is de vrijmetselarij zoals wij die nu beoefenen voortgekomen uit de tijdgeest van de Verlichting en werd voor het eerst in 1717 in Londen georganiseerd.

Geschiedenis van de Vrijmetselarij in Nederland

Vanuit Londen waaierde de vrijmetselarij zich uit over de, vooral vrije, wereld, zo ook naar Nederland. In Nederland werd in 1734 de eerste loge opgericht. Dat gebeurde in het logement Lion d’Or. Het latere House of Lords, dat in 1986 werd afgebroken en plaats moest maken voor de nieuwbouw van de Tweede kamer.

Spoedig volgden nog negen loges en in 1756 kwamen deze loges bij elkaar om een “Groote Loge” op te richten, en wat nu “Het Grootoosten der Nederlanden” heet. De Nederlandse loges hadden hiermee hun eigen Orde in het leven geroepen, zelfstandig van Londen maar wel door Londen erkend.

Ook in Nederland verliep de ontwikkeling niet gemakkelijk. Verdacht van Oranjegezindheid, werden de loges al spoedig door de patriottische Staten van Holland verboden. Men vond het vreemd en verdacht dat mannen van verschillende politieke signatuur en kerkelijke gezindheid zich in één loge verenigden. De vrijmetselarij herleefde echter in 1744, na herstel van het stadhouderschap.

In 1940 werd de orde door de Duitse bezetters tot een verboden vereniging verklaard. Na de oorlog herleefde de vrijmetselarij en nam zij door repatriëring vanuit Indië sterk toe, met name in Den Haag.

Mijn loge L’Union Frédéric is één van de 14 Haagse loges. Zij is opgericht in 1914. Dus, over vier jaar hopen wij ons 100 jarig bestaan te vieren.

Rudolph Kroon

lees ook: hoe word je lid